GİRİŞ

Anayasa madde 168, maden hukukuna ilişkin olarak, tabii servet ve kaynak olan madenlerin aranmasını ve işletilmesini devlete ait kılmıştır. Madenlerin mülkiyeti asli olarak devlete verilmiştir. Bir taraftan da devlet bu hakkını belirli bir süre için gerçek ve tüzel kişilere verebilmektedir. Devletin madenler üzerindeki hüküm ve tasarruf yetkisinin sonucu olarak, devlet üçüncü kişilere madenleri arama ve işletme için yetki verebilmektedir.

Arama, ön işletme ve işletme ruhsatının hukuki niteliğinin bir “idari izin” olduğu ve bu nedenle idari işlem niteliğinde olduğu söylenmektedir. Özel kişi, devlete belli bir harç ödeyerek, madeni kendi yararına işletme hakkını elde etmektedir. Maden ruhsatları ile ilgili Bakanlık ve Daire işlemleri, idarî işlem niteliğinde olduğundan idarî yargı denetimine tâbidir.

Maden Hakkının İradi Devri

Maden hakkına sahip olan kişi, maden sahasını kendi işletebileceği gibi, aynı zamanda bu hakkı kullanımını bir üçüncü şahsa rödovans sözleşmesi yoluyla devredebilir. Diğer bir seçenek olarak, maden sahibinin, maden hakkını bir üçüncü kişiye devretmesi için maden hakkı devir sözleşmesi yapması da mümkündür.

Malvarlığına dahil olan maden hakkı 3213 sayılı Maden Kanunu 5. maddesinin II. fıkrası gereğince başkasına devredilebilir. Bu madde, hak sahibinin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği devri düzenlemektedir. İcraen satış durumu, Maden Kanunu’nun 43. maddesinde özel olarak düzenlenmiştir.
Her ne kadar Maden Kanunu madde 5’te devir için bir izin veya kısıtlama getirmemişse de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından maden hakkının verilmesinde olduğu gibi devrinde de izni gerekmektedir. Dolayısıyla, devir işlemi için, devir işleminin gerçekleştirilmesinde kanuni bir engel olmadığını gösteren Bakanlık iznini almak gereklidir.

Maden hakları, yalnızca ‘kanuni engel’ görülmediği takdirde (Maden Kanunu madde 5/II ve Maden Yönetmeliği madde 82/I, II’ye göre) devredilebilir. ‘Kanuni engel’ ifadesi, devralan tarafın devredenin Devlete olan yükümlülüklerini hiçbir değişiklik yapmadan kabul edip etmediğiyle ilgilidir. Bu nedenle izin verilebilmesi için, devralanın, devredenin Devlete olan yükümlülüklerini tamamen kabul ettiğini beyan etmesi gerekmektedir. Ayrıca madenlerin bölünemezliği ilkesi gereği, ruhsat hakları hisselere bölünmez ve bütün olarak işleme tabi tutulur.

Maden hakkının devrinde, taşınmaz mülkiyetine benzer şekilde iki ayrı işlem gerçekleştirilmektedir. İlk aşamada maden hakkının devri borcunu doğuracak borçlandırıcı işlem gerekmektedir. Bir şeyin mülkiyetini devretme amacı olan satış, trampa ve bağışlama sözleşmeleri gibi bir sözleşme gerekmektedir. Bu sözleşme ise maden hakkını devir sözleşmesi olarak adlandırılmaktadır.

Maden Hakkı Devir Sözleşmesi

Maden haklarının devrini konu alan bu sözleşme, uygulamada yer alan rödovans sözleşmesinden farklıdır. Bu sözleşmede önceki ruhsat sahibinin maden ruhsatını belli bir bedel karşılığında devretmeyi taahhüt ettiği bir satış sözleşmesidir. Uygulamada sıkça karşılaşılan rödovans sözleşmesi ise sadece belli bir süreliğine maden işletme izninden kaynaklanan faaliyetlerin bedel karşılığında kullanılmasına izin verilmesidir. Bu yönden rödovans sözleşmesini kira sözleşmesi benzetmek mümkündür. Maden hakkının devri vaadini içeren sözleşme ise geçerli değildir. Zira devrin şarta bağlanması mümkün değildir.

Maden hakkı devri sözleşmesinde Maden Yönetmeliği madde 82/I uygun olarak resmi şekil şartına uyulması gerekmektedir. Taraflar sözleşmeye ilişkin iradelerini Ek-21 nolu örnek dilekçeyi imzalayarak resmi makam (MAPEG) önünde açıklamaları gerekmektedir. Resmi şekil geçerlilik şartı olduğundan tarafların kendi aralarında imzaladıkları sözleşme geçerli olmayacaktır. Zira maden hukukunda şekle uygunluk esastır.

Maden Kanunu madde 5/II ve III fıkralarında belirtildiği üzere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndan devre ilişkin onayın alınması gerekmektedir. Kanuni bir engelin bulunmamalı ve devralanın Devlete ve diğer ilgililere karşı olan yükümlülüklerini kabul etmelidir.

İkinci aşamada taahhüt işleminin ifası niteliğinde olacak tasarruf işlemi bulunmaktadır. Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından maden sicili tutulmaktadır. Tasarruf işlemi, Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nde yetkili memurun, devir işlemini bu maden siciline tescil etmesiyle gerçekleşmiş ve böylece de maden hakkının devri işlemi tamamlanmış olur. Her ne kadar Maden Kanunu madde 5/II ve Maden Yönetmeliği madde 82/I hükümlerinde devrin maden siciline şerh edileceği belirtilmişse de, kullanılan “şerh” teriminin yanlış olduğu ve tescilin kastedildiği yönünde eleştirilmiştir.

Maden hakkının devir sözleşmesinin geçersiz olması maden siciline yapılmış olan tescili de yolsuz hale getirir. Maden hakkı, hüküm ve sonuçlarını maden siciline tescil edildiği anda doğurur, Maden Kanunu madde 38/III hükmüne göre maden sicili alenidir ve buradaki kayıtların bilinmediği iddia edilemez.

Maden İşleri Genel Müdürlüğünün söz konusu devri gerçekleştirebilmesi için ise Bakanlıktan izin alınmış olması gerekmektedir. İzin alındıktan sonra işlemlerin yürütülebilmesi için devir alan veya devreden tarafın şirket olması halinde şirketin yetkili organları tarafından devre ilişkin bir kararın alınmış olması gerekmektedir. Ayrıca devreden vekil ise vekaletnamede maden hakkının devredilebileceğine ilişkin açık yetki bulunması zorunludur.

Başka bir engel ise devre konu olan ruhsatta, tahakkuk etmiş ve son ödeme tarihi geçmiş Devlet hakkı borcunun bulunmamasıdır. Dolayısıyla borcun olmadığına dair belgenin başvuru aşamasında ibraz edilmesi gerekecektir.

Maden Ruhsatının Devri İçin Talep Süreci

İlk aşamada devir talebi için e-Maden üzerinden talebe konu belgelerin yüklenerek müracaat edilmesi gerekir. Talep sonucunda işletme ruhsat taban bedeli tutarındaki devir talep bedeli ödenmelidir. Belgelerin asıl/ noter onaylı örnekleri MAPEG Gelen Evrak birimine verilmelidir.

Eksikliği bulunmayan belgeler için Bakanlık onay sürecine yönelik işlemleri başlatılır. Onay süreci tamamlanan talepler MAPEG internet sitesi üzerinden yayınlanmaktadır. Sonrasında devir zaptı taraflarca sicil memuru huzurunda imzalandıktan sonra devralan taraf için arama ruhsatı düzenlenir ve ilgili kurumlara ruhsatın devredildiğine ilişkin bildirim yapılarak devir işlemi sonuçlandırılır.

SONUÇ

Maden ruhsatı, özel kişilere madenleri arama ve işletme yetkisi hakkını içermektedir. Devir işlemi, bakanlık izni gerektirmekte olup, devralan tarafın devredenin yükümlülüklerini tamamen kabul etmesini içermektedir. Maden hakkının devir işlemi, resmi şekle uygun bir sözleşme gerektirmektedir. E-Maden üzerinden yapılacak müracaat ile başlayan maden ruhsatı devri sürecinde gerekli belgelerin hazırlanması ve aşamaların takip edilmesi gerekmektedir.