Yabancıların ülkeye girişi, ülkede bulunması ve ülkeden çıkarılması hususlarında devletlerin ülkesel egemenlik ilkesi çerçevesinde sahip olduğu yetkiye bağlı olarak, yabancıların sınır dışı edilmesi de kabul edilmektedir. Bir kimse hakkında sınır dışı etme kararı alınabilmesi için öncelikle bu kişinin YUKK uyarınca yabancı statüsünde olması gerekir. Kişinin yabancı olması, sınır dışı etme kararı alınabilmesinin bir ön şartıdır. YUKK md. 3/1-(ü), “Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişi”yi yabancı olarak tanımlamaktadır. Kanun koyucu sınır dışı etme sebeplerini ikili bir ayrıma göre belirlemiştir. YUKK md. 54 uyarınca bazı yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınması zorunlu iken; bazı yabancılar hakkında öngörülen sebeplerin tespiti hâlinde dahi sınır dışı etme kararı alınıp alınmaması idarenin takdirine bırakılmıştır. İdarî makamların YUKK çerçevesinde çeşitli konularda karar alabilme yetkisi vardır. Sınır dışı etme kararı da YUKK md. 53/1 uyarınca Valiliklerin re’sen veya Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün talimatı üzerine verebileceği idarî kararlardan biridir. Kararın valilik tarafından verilmesi halinde değerlendirme ve karar süresi 48 saati geçemez.
YUKK madde 54 kapsamında olsalar dahi, aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınmaz:
a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar(m.55/1-a),
b) Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler(m.55/1-b),
c) Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar(m.55/1-c),
d) Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları (m.55/1-ç),
e) Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları(m.55/1-d).
YUKK madde 55 kapsamında olup olmadıklarına ilişkin değerlendirme her yabancı için ayrı ayrı yapılır. Bu yabancıların ülkede kalabilmesi için YUKK madde 46 gereği kendilerine insani ikamet izni verilebilecek olup, bu kimselerden belli bir adreste ikamet etmeleri, istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunmaları da istenebilecektir. Söz konusu durumların sona ermesi hâlinde bu yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınacaktır.
İdarenin her türlü eylem ve işlemine Anayasa md. 125 gereğince yargı yolu açık olduğundan, YUKK kapsamında alınan idarî kararların da dava konusu edilmesi imkân dâhilindedir. Sınır dışı etme kararına karşı Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, , kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. İYUK md. 3230 uyarınca sınır dışı etme kararını veren Valiliğin bulunduğu ildeki idare mahkemesi yetkilidir. Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır.
Mahkemenin vermiş olduğu karar kesindir.
Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilemez. Sınır dışı etme işleminin yargılama süresince kendiliğinden yürütülmesinin durdurulması söz konusudur. Sınır dışı etme kararı alınanlara, sınır dışı etme kararında belirtilmek kaydıyla, Türkiye’yi terk edebilmeleri için on beş günden az olmamak üzere otuz güne kadar süre tanınır.
Türkiye’den çıkış için süre tanınan kişilere, hiçbir harca tabi olmayan “Çıkış İzin Belgesi” verilir.
Türkiye’yi terke davet edilenlerden, süresi içinde ülkeyi terk edenler hakkında giriş yasağı kararı alınmayabilir.
Süresi içinde Türkiye’yi terk etmeyen yabancılar, idari gözetim altına alınır.
