1. Çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Fazla çalışma (fazla mesai) haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerde çalışma (aşkın çalışma) ise haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade eder. Fazla çalışma toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz.
İş Kanunu madde 41/2’ye göre her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla sürelerde çalışma ücretini (aşkın çalışma) ise örnekle açıklamak gerekirse;
A işyerinde haftalık çalışma süresi yazılı sözleşme ile 40 saat olarak belirlenmiştir. İşçiler x haftasında 43 saat çalışmışlardır. 43 saatlik çalışma yasal haftalık çalışma süresinin altındadır ancak taraflar haftalık çalışma süresini 40 saat olarak belirlediklerinden işçilere 3 saatlik fazla sürelerde çalışma ücreti, normal çalışma ücretlerinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenecektir.
Ayrıca fazla mesai veya aşkın çalışma yapan işçi isterse, İş Kanunu madde 41/4’e göre bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat (fazla mesai) karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat (aşkın çalışma) karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
2. Bu fazla mesailerin hafta içi akşam olması ya da hafta içi akşam kalınmayıp cumartesi gelinmesi hesaplama tarzında değişikliğe yol açmayacaktır. Öncelikle 45 saat dolup dolmadığına bakılacak, dolmadıysa normal bir saatlik ücret %25 arttırılacak, 45 saat dolduktan sonrasına isabet eden fazla çalışma ücreti ise normal bir saatlik ücretin %50 arttırılması ile hesaplanacaktır.
3. İşçi tatilden önce haftalık 45 saatlik çalışma süresini tamamlamışsa hafta tatilinde çalışması durumunda, çalışılan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 yükseltilmesi suretiyle zamlı olarak ödenecektir. Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda ise ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar aşkın çalışma sayılacağından, fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenecektir.
Örnek: İş yerinde sabah 09:00 akşam 17:00 çalışılmaktadır. Personelin günlük çalışma saati süresi 8 saattir ve burası haftanın 5 günü çalışılan bir işyeridir. Kısaca personel haftada 40 saat çalışmaktadır. Personelin normal bir saate isabet eden ücreti 10 TL (ontürklirası)’dir.
a) İşçi, hafta içi her akşam bir saat fazla mesai yapmıştır.
Bu durumda her bir saat fazla çalışma için 10 + 10 *0.25 = 12,5 TL
Öyleyse bu hafta fazla çalışmaları için bu personele ödenecek fazla sürelerle çalışma ücreti 12,5 * 5 gün = 62,5 TL’dir.
b) Personel hafta içi hiç fazla mesai yapmamış, cumartesi günü işyerine gelmiş ve 9 saat mesai yapmıştır.
Bu durumda 45 saate kadar geçen süre 5 saattir. Bu sürenin ücreti 10*0,25 = 2,5 TL * 5 saat = 12,5 TL (Fazla sürelerle çalışma ücreti)
45 saati aşan kısım 4 saat için de 10*0,50 = 5 TL * 4 saat = 20 TL (Fazla çalışma ücreti)
Normal hak ettiği bir saatlik ücret 10 TL * 8 saat = 80 TL (Normal mesai ücreti)
Toplam alacağı ücret: 80 + 20 + 12,5 = 112,5 TL’dir. (32,5 TL kısmı fazla mesai karşılığı)
4. Her ne kadar yasada, fazla çalışma ücretinin net ücret ya da brüt ücret üzerinden hesaplanacağına dair hüküm yok ise de, yasada belirtilen tüm ücretler brüt ücrettir. Ancak Yargıtay içtihatları dahilinde ve icra dairelerinde yapılan işlemlere göre fazla çalışma ücreti net ücret üzerinden hesaplanmaktadır.
Ayrıca belirtmek gerekir ki; işçilere bir hafta içinde en azından aralıksız 24 saat ücretli hafta tatili verilmesi gerektiğinden (İş Yasası Md.63/1) bir haftalık çalışma ücreti esasen 6 günlük bir çalışmanın karşılığıdır.
Bir haftada, 45 saat çalışma saati var ise, bir günlük çalışma saati:7,5’dur. Fazla çalışma ücreti bulunurken, öncelikle, aylık net ücret 30’a bölünerek günlük ücret bulunmalı; günlük ücret de 7,5’a bölünerek saatlik ücret bulunmalıdır. Bulunan bu fazla çalışma ücreti %50 arttırılarak saatlik fazla çalışma ücretine ulaşılmalıdır.
5. Ayrıca İş Kanunu madde 69’a göre gece çalışması en geç saat 20:00’de başlayarak en erken saat 06:00’ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönemdir. İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez.
6. Özetlemek gerekirse, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.
