5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu (“Yeni Kanun”) gerekçesinde de belirtildiği üzere, piyasa ekonomisinin kurumsallaştırılması ve rekabet ortamının geliştirilmesi çalışmaları çerçevesinde, petrol ve petrol ürünleri endüstrisinde mevcut yasal düzenlemelerin bütünlük içinde yenilenmesi, piyasaların bu anlayışa göre düzenlenmesi ve yeniden yapılandırılması ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi (“TBMM”) tarafından 4 Aralık 2003 tarihinde kabul edilerek yasalaşmıştır.
1- Düzenleyici Kurum
Yeni Kanun, petrol piyasasının düzenlenmesi, gözetimi ve denetimi görevlerinin yerine getirilmesi amacıyla, ayrı bir kanunla kurulmuş olan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nu (“Kurum”) yetkilendirmiştir.
a) Eşgüdüm
Petrol piyasasını ilgilendiren özelleştirme işlemlerinde Kurum’a bilgi verilir. Yürürlükteki mevzuat çerçevesinde yapılan özelleştirme uygulamaları sonucu yeni lisans verilmesi veya lisansın tadil edilmesi işlemi herhangi bir işleme gerek kalmaksızın Kurumca yapılır.
b) Kurum’un Petrol Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Temel Görevleri
Yeni Kanun hükümlerine göre lisansların verilmesi, güncelleştirilmesi, geçici olarak durdurulması veya iptaline ilişkin işlemler Kurum tarafından yürütülür.
2- Lisans Alma Zorunluluğu ve Lisans Sahiplerinin Temel Hak ve Yükümlülükleri
Petrol piyasası ile ilgili aşağıdaki faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi için lisans alınması zorunludur;
– Rafinaj, işleme, madeni yağ üretimi, depolama, iletim, serbest kullanıcı faaliyetlerinin yapılması ve bu amaçla tesis kurulması ve/veya işletilmesi;
– Akaryakıt dağıtımı, taşıması ve bayilik faaliyetlerinin yapılması.
Kurum, iletim ve işleme faaliyetlerine ilişkin olarak, getireceği ilke ve ölçütler doğrultusunda, lisans alma yükümlülüğüne istisnalar getirebilir. Kurum, taahhüt üzerine lisans veremez.
Lisans başvurusu yapıldıktan sonra, Kurum, başvuru hakkındaki kararını 60 gün içinde vermek zorundadır. Başvuru reddedilirse, Kurum, redde ilişkin gerekçeleri başvuru sahibine bildirir.
Lisans alarak piyasa faaliyetlerini yürüten bütün kurumlar, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabidir. Türk piyasasında faaliyet gösterip, yabancı ülke mevzuatlarına göre sermaye şirketi statüsüne sahip olan şirketler, Türkiye’de yürütmekte oldukları faaliyetleri açısından, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı hükümleri kapsamında Türkiye’de yerleşik kabul edilirler.
3- Mülkiyet ve Kamulaştırma
Yeni Kanun kapsamındaki tesisler için gerekli arazi, arsa ve binalara ilişkin hak ve mülkiyet edinimlerinin öncelikle anlaşma yoluyla yapılması esastır. Ancak belirli tesislerin anlaşma yoluyla ediniminin sağlanamaması halinde 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nda belirtilen esaslar dahilinde kamulaştırma prosedürünün işletilmesine de imkân tanınmıştır. Bu konuda Kurulca verilecek olan kamulaştırma kararı, kamu yararı kararı yerine geçer. Söz konusu tesisler aşağıdaki gibidir:
– rafineri ve lisanslı depolama tesisleri,
– iletim hatlarının mecralarına isabet eden arazi ve arsalarda irtifak hakkı tesisine ve bu arazi ve arsaların ayrılmaz parçası durumunda bulunan diğer binalar ve civarına isabet eden taşınmazlar,
– işleme tesislerinden Kurumca belirlenecek olanlar.
Böylelikle, Eski Kanun’da petrol hakkı sahiplerinin anlaşma veya kamulaştırma yöntemlerinden birisini tercih etmesine imkân tanıyan düzenlemenin aksine, Yeni Kanun ile petrol tesislerinin yapımı için ihtiyaç duyulacak arsa, arazi ve binaların ediniminde kamulaştırma yönetimine başvurulması ancak son çare olarak başvurulacak bir yöntem olarak düzenlenmiştir. Kamulaştırılan taşınmazın mülkiyeti Hazineye, kullanma hakkı kamulaştırma bedelini ödeyen lisans sahibine ait olur. Kullanma hakkı tapu siciline kaydedilmek suretiyle lisans sahibi adına yapılır ve bunlar lisansın bir parçası olarak lisans süresince devam eder. Lisansın sonra ermesi veya iptali halinde, lisans sahipleri tarafından ödenmiş olan kamulaştırma bedelleri iade edilmez.
Rafinaj ve iletim lisans sahiplerine ait olan tesislerin tapu sicil kayıtlarına, Kurum izni bulunmadıkça herhangi bir tasarrufun kaydolunamayacağı şerhi verilir.
4- İthalat ve Gerçekleştirilme Esasları
Yurt dışından ham petrol ve akaryakıt temin edeceklerin rafinerici, dağıtıcı veya ihrakiye teslim şirketi lisanslarından en az birine sahip olması gereklidir. Ham petrol ve akaryakıt ithalatı miktar ve belirli teknik ölçümleri yapabilecek donanıma sahip yetkili gümrük idarelerinden yapılır. Dağıtıcılarca yapılacak akaryakıt ithalatı, ilgilinin lisansında yer alan alt başlık kapsamındaki akaryakıtlarla sınırlıdır ve Kuruma bayi bilgileriyle birlikte verilen pazarlama projeksiyonu ile uyumlu olduğu bildirildikten sonra yapılabilir. Akaryakıt haricinde kalan petrol ürünleri (solvent, madeni ve baz yağ, asfalt, solvent nafta vb.) ile ilgili ithalat ve ihracat dahil, faaliyetler Kurumun hazırladığı düzenlemelere göre yapılır.
98/10745 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın yürürlükten kalkması ile birlikte, %40 ithalat limiti kaldırılmıştır ve bu Bakanlar Kurulu Kararı tarihinden itibaren serbest ithalat faaliyetlerine başlanabilir.
