Serbest fonlar (hedge funds), 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“SPK”) kapsamında yatırım fonlarının bir türü olarak düzenlenmiştir. Yatırım fonları SPK’nın 52. maddesinde; SPK hükümleri uyarınca tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen varlık ve haklardan oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından fon iç tüzüğü ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığı olarak tanımlanmıştır.

Serbest fonlar ise III-52.1 sayılı Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği’nin (“III-52.1 sayılı Tebliğ”) 25. maddesinde bir yatırım fonu türü olarak düzenlenmiş ancak açıkça tanımı yapılmamıştır. Buradan hareketle mevzuat kapsamında serbest fonların tanımı, fon katılma payları nitelikli yatırımcılara satılabilecek olan, belirli portföy ve işlem sınırlamalarına tabi olmaksızın yatırım yapabilen bir yatırım fonu türü olarak tanımlanabilir.

Serbest fonlarda, fon yatırımcıları için asgari yatırım tutarı ya da maksimum yatırımcı sayısı konusunda sınırlama getirilmiş olmamakla birlikte, fon kurucusu tarafından fon izahnamesinde sınır getirilmesine izin verilmiştir.  Ancak serbest fonların diğer yatırım fonlarından önemli bir farkı yalnızca nitelikli yatırımcılara satılabiliyor olabilmesidir.

II-5.2 sayılı Sermaye Piyasası Araçlarının Satışı Tebliği’nin (“II-5.2 sayılı Tebliğ”) 4. maddesi uyarınca nitelikli yatırımcı; Sermaye Piyasası Kurulu’nun yatırım kuruluşlarına ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan ve talebe dayalı olarak profesyonel kabul edilenler de dahil profesyonel müşteriler, şeklinde tanımlanmıştır. III-39.1 sayılı yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ (“III-39.1 sayılı Tebliğ”) madde 31’e göre ise “profesyonel müşteri”, kendi yatırım kararlarını verebilecek ve üstlendiği riskleri değerlendirebilecek tecrübe, bilgi ve uzmanlığa sahip müşteri olarak tanımlanmıştır. Profesyonel müşteri kapsamında değerlendirilebilmek için bazı şartların sağlanması veya bazı nitelikleri haiz olunması gerekmektedir. Bunlar;

• Yerli ve yabancı yatırım fonları, emeklilik fonları,
• Yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, portföy yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşlar,
• Vakıflar, kamuya yararlı dernekler,
• Emekli ve yardım sandıkları, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun Geçici 20. Maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar,
• Nitelikleri itibariyle bu kurumlara benzer olduğu Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenecek diğer yatırımcılar,
• Aktif toplamının 50.000.000 TL, yıllık net hasılatının 90.000.000 TL, öz sermayesinin 5.000.000 TL’nin üzerinde olması kıstaslarından en az ikisini taşıyan kuruluşlar,
• III-39.1 sayılı Tebliğ’in 32. maddesinde tanımlanan talebe dayalı olarak profesyonel müşteri kabul edilenler

III-39.1 sayılı Tebliğ’in 32. maddesini açıklamak gerekirse; genel müşteri sayılanlar, yazılı olarak talep etmeleri halinde ve aşağıda sayılan şartlardan en az ikisini sağladıklarını ispat etmeleri durumunda yatırım kuruluşunun sunduğu hizmet ve faaliyetlerden profesyonel müşteri sıfatıyla yararlanabilir. Müşterinin profesyonel sıfatını haiz olabilmesi için aşağıdaki şartlardan en az ikisini sağlaması gerekmektedir:

• İşlem yapılması talep edilen piyasalarda son 1 yıl içinde, her 3 aylık dönemde en az 500.000 Türk Lirası hacminde ve en az 10 adet işlem gerçekleştirmiş olmaları,
• Nakit mevduatlarının ve sahip olduğu sermaye piyasası araçlarının da dâhil olduğu finansal varlıkları toplamının 1.000.000 Türk Lirası tutarını aşması,
• Finans alanında üst düzey yönetici pozisyonlarından birinde en az 2 yıl görev yapmış olması veya sermaye piyasası alanında en az 5 yıl ihtisas personeli olarak çalışmış olması veya Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı veya Türev Araçlar Lisansına sahip olması

Serbest fonlar; diğer yatırım fonlarından farklı olarak III-52.1 sayılı Tebliğ’de yer alan portföy ve işlem sınırlamalarına tabi olmaksızın, fonun bilgilendirme dokümanlarında yer alan yatırım stratejileri ve limitleri dahilinde yatırım yapabilirler. Ancak payları serbest yatırım fonlarının portföylerine alınacak yabancı fonlar için ilgili otoriteden izin alma şartı sağlanmış olmalıdır. Bu kapsamda, hangi ülkelerde kurulu fonların portföye alınabileceğine izahname ve yatırımcı bilgilendirme formunda yer verilir. Sermaye Piyasası Kurulu serbest fonların portföylerine alınacak yabancı fon paylarına ilişkin kısıtlamalar getirebilir.

III-52.1 sayılı Tebliğ ile serbest fonların kurulması ve katılma paylarının ihracında yöneticiler ve personele ilişkin olarak ek şartlar getirilmiştir:

• Serbest fonların katılma paylarının satışını yapacak kuruluşlar, katılma payı satışlarının bu konuda yeterli bilgi birikimine ve deneyime sahip satış personeli tarafından gerçekleştirilmesini temin eder.
• Bu kuruluşlar, satış yapılan yatırımcıların nitelikli yatırımcı sıfatına sahip olduklarına dair bilgi ve belgeleri temin etmek ve tutmakla yükümlüdürler.
• Serbest fonun portföy yöneticilerinin tümünün, sermaye piyasası faaliyetleri ileri düzey lisans belgesi ile türev araçlar lisans belgesine ve bu fonlar konusunda gerekli bilgi ve tecrübeye sahip olması gerekmektedir.

Serbest fonların kuruluşu ve fon paylarının kayda alma başvuruları yatırım fonları ile benzer şekilde sonuçlandırılır. Serbest fonların yatırım sınırlamalarının fon izahnamelerinde serbestçe belirlenmesine olanak tanınması ile; tek bir portföyden oluşan yüksek riskli yatırım fonu olarak ya da portföyü serbest fonlardan oluşan fon sepeti şeklinde kurulabilmeleri mümkündür.

fon sepetinde yer alan serbest fonlara ait katılma payları değerinin fon toplam değerinin %10’unu geçmesi halinde, bu fon sepetleri III-52.1 sayılı Tebliğ’de yer alan, fon sepetleri için belirlenen genel yatırım sınırlamalarına tabi değildir.

Serbest fonların pay fiyatlarının ayda en az bir kere hesaplanması ve yatırımcılara bildirilmesi zorunludur. Diğer fonlar için söz konusu olan birim pay değerinin günlük hesaplaması ve ilan edilmesi şartı serbest fonlar için geçerli değildir. Serbest fonlarında; katılma paylarının fona iadesi için izahname ve yatırımcı bilgi formlarında farklı süreler belirlenebilir.

Serbest fonların katılma paylarının alım-satım adedine ilişkin olarak mevzuatta bir limit belirlenmemiştir. Ancak fon izahnamelerinde fon paylarının alım sayısına ilişkin alt veya üst limit belirlenmesi mümkündür.

Serbest fonların katılma paylarının satışına aracılık edecek kurumların bu konuda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip satış personeli istihdam etmeleri zorunludur. Ayrıca bu aracı kuruluşlar, pay satımı yapılan yatırımcıların nitelikli satıcı vasfını haiz olduklarına ilişkin bilgi ve belgelerin temin edilmesi ve saklanması konusunda yükümlüdür.

Serbest fonların satışına ve halka arzına ilişkin ilan ve reklam verilemez. Ancak halka arz kapsamına girmemek şartıyla nitelikli yatırımcılara yönelik olarak tanıtım faaliyetleri yapılması mümkündür.

Serbest fonlar bakımından, diğer fonlardan farklı olarak ara mali tablolar için bağımsız denetim yükümlülüğünden muaf tutulmuştur. Serbest fonlara ilişkin finansal tablolar, ilgili hesap veya yatırım döneminin bitimini takip eden 60 gün içinde kamuya açıklanır ve bu açıklamayı takiben 10 iş günü içerisinde katılma payı sahiplerine en uygun haberleşme aracı ile gönderilir.

Yukarıda da bahsedildiği üzere serbest fonların portföy ve risk limitlerine ilişkin olarak mevzuat kapsamında bir standart belirlenmemiştir. Ancak serbest fon izahnamelerinde limitlere yer verilmesi mümkündür. Bu izahnameler ve izahnamelere ilişkin değişiklikler Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan edilir.

Son olarak serbest fonun sorumluluğuna değinilecek olursa, yatırım fonlarının malvarlığı; fon kurucusunun Sermaye Piyasası Kanunundan, III-52.1 sayılı Tebliğ’den ve fon izahnamesinden doğan yükümlülüklerinin yerine getirilmesi dışında başka hiçbir amaçla kullanılamaz. Fonun malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez veya üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. Buna ek olarak iç tüzükte hüküm bulunması ve fon hesabına olması şartıyla, fon tarafından kullanılan krediler ve taraf olunan finansal vadeli işlem sözleşmeleri ile fon adına gerçekleştirilen benzer işlemler için fona ait varlıklar teminat olarak gösterilebilir.